De Spartaanse opvoeding

In een ver verleden, ongeveer zo'n vier jaar terug in de tijd, heb ik me nog gewaagd aan een lerarenopleiding. Één van de vakken waarvoor ik toen studeerde was geschiedenis, want hoe kan het ook anders. Tijdens de stagelessen die ik moest geven tijdens mijn eerste jaar, had ik tegen een leerling gezegd dat hij even stil moest zijn terwijl ik iets belangrijks aan het uitleggen was. Niet op een grove manier (voor de verandering), maar op beleefde wijze. Maar bij de nabespreking met de mentor die toezicht hield, maakte hij hier een opmerking over. Hij vroeg of mijn "strengheid" te maken had met de Spartaanse opvoeding die ik had gekregen toen ik klein was. Of dit het geval is weet ik niet goed, en waar hij de insinuatie haalt dat ik te streng was vind ik ook maar een vreemd iets. Losbol die ik ben. Maar goed, net terug van het oude Las Vegas, staat de Eurogamer teletijdmachine opnieuw in de startblokken om op zoek te gaan naar de origine van de uitdrukking "Spartaans opvoeden". Hopelijk is Philip niet te boos als hij de elektriciteitsfactuur van deze maand ziet.

Wanneer men vandaag de dag spreekt over iemand die een Spartaanse opvoeding genoten heeft, is dit meestal in een negatieve context. Het woord "Spartaans" betekent dan ook letterlijk streng, hard en sober. Iemand die een Spartaans leven leidt, staat er niet al te best voor. Weinig tot geen luxe of comfort, samengevat een hard bestaan. Oplettende lezers zullen al gemerkt hebben dat Kratos, het hoofdpersonage uit de game God of War, een officier was in het Spartaanse leger. Dit brengt ons ook onmiddellijk bij de origine van de uitdrukking.

We keren terug in de tijd, naar de 8ste eeuw voor Christus. Reisbestemming: het oude Griekenland. Meer specifiek het oude Sparta in het noorden van de Peloponnesos (wat meer bepaald in het zuiden van Griekenland ligt). Tijdens deze tijdsperiode kende Sparta een grote bevolkingsgroei. Één iets waar Sparta in verschilde met andere stadstaten was dat het geen ommuring of natuurlijke barrières kende. Hierdoor moest de militaire macht van Sparta bij de pinken zijn, om het grondgebied te kunnen verdedigen tegen vijandige stammen.

Qua staatsstructuur kan men spreken in het oude Sparta over een militaire oligarchie. Een oligarchie is afkomstig van de twee Griekse woorden, "oligos" wat weinig betekent, en "archein" wat heersen betekend. Dit betekende dus dat de stadsstaat onder leiding stond van een kleine groep elite, de Homoioi genaamd. Zij waren ook de enige echte Spartanen en hadden op hun beurt recht om te stemmen. Deze strenge staatsstructuur zorgde in het oude Griekenland voor dubbele gevoelens. Enerzijds werd ze door andere poleisen afgekeurd omdat ze te elitair gericht was, en anderzijds kreeg ze respect voor haar Spartaanse zuiverheid en keiharde militaire opvoeding.

Deze opvoeding was een collectief en staatsgeleid gebeuren, waarin kinderen gevormd werden tot militairen en volwaardige staatsburgers. Wanneer een kind geboren werd, moest het verschijnen voor de Gerousia, de Raad der Ouden. Deze raad besliste vervolgens of het kind de naam Spartaan waardig was en mocht blijven leven. Was het dit niet, dan werd het kind in een afgrond gesmeten alsof het nooit had bestaan.

Wanneer de kinderen een leeftijd van zes à zeven jaar bereikt hadden, werden ze bij hun ouders weggehaald om een verplichte staatsgeleide opleiding te volgen. Het woord opleiding moet je echter niet in de hedendaagse context van een opleiding zien. Er werd heel weinig aandacht besteed aan de mentale en psychische ontwikkeling van het kind. En alle theoretische kennis dat het kind dan wel meekreeg stond volledig in dienst van de fysieke en militaire opleiding. Zo leerden de kinderen bijvoorbeeld krijgerverhalen en oorlogsgedichten die ze dan konden zingen tijdens de strijd. Verder werden de jongens (want enkel jongens mochten onderricht volgens, meisjes moesten leren een goede huisvrouw te zijn) aan hun lot overgelaten. Ze leefden op straat en moesten maar zien te overleven. Zo werden ze getraind om honger, dorst, slaapgebrek en pijn te weerstaan, kost wat kost.

Ter illustratie een stuk tekst uit het boek Leven van Lycurgos, geschreven door Plutarchos (46 - 120 na C.). "Zodra ze twaalf werden, legden ze alle onderkleding af en ontvingen enkel een mantel voor alle seizoenen. Ze waren vuil en kenden geen baden of massage. Slechts een paar maal per jaar mochten ze zich aan zulke buitensporigheden laten gaan. Ze sliepen in groepen en per afdeling op een rietmatras, waarvoor ze zelf gezorgd hadden (...) Voedsel stalen ze zoveel ze maar konden (...) Werd er echter iemand betrapt dan werd hij gegeseld en ontving geen eten, niet omdat hij gestolen had, maar omdat hij zich had laten betrappen. Ze kregen slechts zeer kleine rantsoenen, opdat ze ondernemingsgeest aan de dag zouden leggen en erop uit zouden trekken om hun honger te stillen."

De kinderen die de leeftijd van 16 jaar haalden, werden vervolgens op geheime operaties uitgestuurd, krypteia genaamd. Dit valt nog het best te vergelijken met een dropping zoals we die nu kennen bij de traditionele Scouts of Chiro. Maar waar ze met de moderne dropping verschillen is dat de jonge Spartanen volledig aan hun lot werden overgelaten in een vijandige wildernis. Gewapend met enkel een dolk moesten ze weten te overleven in een omgeving waar alles en iedereen het op hen gemunt had. Degene die levend terugkeerden naar de poleis, werden door de volwassen krijgers als gelijke geaccepteerd. Sparta werd dan ook geprezen en tegelijkertijd bevreesd voor haar militaire moed en ijzeren tucht.

Dit alles heeft ook onze Spartaanse held Kratos doorstaan. Je dacht toch niet dat hij volwassen geboren was? Ooit is ook hij als kleine spruit ontsnapt uit de buik van zijn moeder. We kunnen ons al inbeelden wat een pijnlijk gebeuren dit moet geweest zijn, als we zien hoe hij als volwassen krijger omgaat met mythologische monsters als de Hydra en Minotaurussen.

Iets wat gedreven spelers te zien kregen in een bonusvideo op het einde van de eerste God of War was dat Kratos een broer had, Deimos. Beide hadden ze de kritieke leeftijd van zeven jaar gehaald, klaar om aan hun opleiding te beginnen. Maar waar de Spartaanse overheid besloot dat Kratos hieraan mocht deelnemen, was hun oordeel over Deimos niet zo "gunstig". Samen met alle andere te zwak bevonden kinderen was Deimos gedoemd om afgevoerd te worden naar de afgelegen wildernis rondom de stadsstaat. Kratos probeerde zijn broer te beschermen, maar faalde in zijn opzet. Het eerder onafscheidelijke duo was niet langer. Kratos groeide op tot de krijger die we kennen uit de game God of War reeks, maar wat er ooit van Deimos is geworden, is nooit geweten. Tot nu.

In de PSP-game, God of War: Ghost of Sparta, wordt het lang verwachte verhaal van Kratos' broer verteld. Deimos wordt vastgehouden in de onderwereld bij Hades. Kratos, die nog altijd worstelt met de gedachte dat hij niet goed voor zijn broer gezorgd heeft, gaat eropuit om zijn fouten uit het verleden recht te zetten.